Τις περασμένες δεκαετίες, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και οργανισμοί, ανεξαρτήτως κλάδου, σημείωσαν σημαντική πρόοδο στο πεδίο της  υγείας και ασφάλειας στην εργασία (Υ.Α.Ε.) ή αλλιώς, της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας. Η πρόοδος αυτή αποδίδεται, εν μέρει, στο γεγονός ότι εργοδότες και διευθυντικά στελέχη αναγνώρισαν ότι η ανάληψη ενεργού επιτελικού ρόλου σε θέματα επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας δεν είναι σημαντική μόνο για νομικούς ή ηθικούς λόγους, αλλά και για λόγους που σχετίζονται με την υγιή λειτουργία της επιχείρησης.

Παρόλα αυτά, κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση χάνουν τη ζωή τους λόγω ατυχημάτων στους χώρους εργασίας περισσότεροι από 2.000 άνθρωποι. Από την άλλη, ο ποσοτικός προσδιορισμός του αντίκτυπου των επαγγελματικών και των άλλων ασθενειών που σχετίζονται με την εργασία στην υγεία είναι ιδιαίτερα δύσκολος, ενώ τα διαθέσιμα στοιχεία αποτελούν σημείο αντιπαράθεσης.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ), πάντως, κάθε χρόνο  160.000 εργαζόμενοι χάνουν τη ζωή τους στην ΕΕ, εξαιτίας επαγγελματικών και άλλων ασθενειών που σχετίζονται με την εργασία.

Οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης χάνουν κάθε χρόνο σχεδόν 143 εκατομμύρια εργάσιμες ημέρες λόγω εργατικών ατυχημάτων. ⁽¹⁾

Οι εκτιμήσεις διαφέρουν, σε κάθε περίπτωση, όμως, τα εργατικά ατυχήματα, οι επαγγελματικές ασθένειες και οι άλλες ασθένειες που σχετίζονται με την εργασία κοστίζουν στην οικονομία της ΕΕ τουλάχιστον 490 δισ. ευρώ τον χρόνο.

Για να μειωθεί το κόστος αυτό, απαιτείται πρόληψη των κινδύνων, λήψη απόφασης για την υιοθέτηση αποτελεσματικών μέτρων για την προστασία της  ασφαλείας και της υγείας και αυστηρή παρακολούθηση της εφαρμογής τους στην πράξη.

Με βάση τα ανωτέρω, υπενθυμίζεται ότι οι εργοδότες βαρύνονται με το έννομο (και ηθικό) καθήκον να μεριμνούν για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων τους, καθώς και να διαβουλεύονται με τους εργαζόμενους ή/και τους εκπροσώπους τους και να διευκολύνουν τη συμμετοχή τους στις συζητήσεις με θέμα την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία.

Η ανάληψη από τον εργοδότη ή τη διοίκηση επιτελικού ρόλου σε θέματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία μπορεί να στηρίξει την προσπάθεια αυτή.

Μια ακμάζουσα επιχειρηματική κοινότητα συμβάλλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας και πλούτου. Καθοριστικής σημασίας προς την κατεύθυνση αυτή είναι η καλή διαχείριση της υγείας και της ασφάλειας στους χώρους εργασίας. Η εργασία σε ασφαλές περιβάλλον αποτελεί βασική προϋπόθεση για την παραγωγή αγαθών και την παροχή υπηρεσιών υψηλής ποιότητας.

Η επιτυχία μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού εξαρτάται από την ανάληψη λελογισμένων, πρακτικά αποδεκτών, κινδύνων. Η πρόληψη συνιστά την αποτελεσματικότερη προσέγγιση για τον μετριασμό των εν λόγω κινδύνων, καθώς επιτρέπει στην επιχείρηση/οργανισμό να περιορίσει τους παράγοντες αβεβαιότητας.

Αξιολογώντας τους κινδύνους και λαμβάνοντας κατάλληλα μέτρα προστασίας και πρόληψης, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί μπορούν να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους και, κατά συνέπεια, τα περιθώρια κέρδους τους. Γι΄ αυτό στις μέρες μας, οι εργοδότες πρέπει να αντιμετωπίζουν τις πολιτικές προστασίας της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία ως αναπόσπαστο μέρος του καθημερινού τρόπου διοίκησης της επιχείρησης/οργανισμού τους.

⁽¹⁾ «Αιτίες και συνθήκες ατυχημάτων κατά την εργασία στην ΕΕ» («Causes and circumstances of accidents at work in the EU»)  (https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/f73a06d6-c488-44a1-8c08-80f53e0de160).

Ως εργοδότες, θα γνωρίζετε ασφαλώς ότι φέρετε νομική ευθύνη για την προστασία των εργαζομένων σας από τους κινδύνους υγείας και ασφάλειας στην εργασία (Υ.Α.Ε.). Πιθανότατα γνωρίζετε επίσης ότι οφείλετε να διενεργείτε εκτίμηση των πηγών κινδύνου και των σχετικών κινδύνων (Εκτίμηση Κινδύνου ή Εκτίμηση Επικινδυνότητας)  προκειμένου να αποφασίζετε στη  συνέχεια για τη  λήψη  και εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων προστασίας και πρόληψης.

Ωστόσο, η επαγγελματική υγεία και ασφάλεια δεν αφορά μόνο τη συμμόρφωση με τη νομοθεσία και δεν συνιστά απλώς ένα διοι­κητικό καθήκον. Αποτελεί πολύ απλά τμήμα ζωτικής σημασίας της ορθής επιχειρηματικής διαχείρισης.

Η επιτυχία της επιχείρησής σας είναι πρωτίστως επιτυχία των ανθρώ­πων που απασχολείτε: ο συνδυασμός των δεξιοτήτων, των ταλέ­ντων, της αφοσίωσης και της σκληρής εργασίας τους. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που προσπαθείτε να προσελκύετε και να προσλαμβάνετε τους καλύτερους, να επενδύετε στην κατάρτισή τους, να συμβάλλετε στην εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους και να φροντίζετε να αμείβονται ικανοποιητικά ώστε να παραμείνουν στην επιχείρησή σας. Θέλετε να έχουν κίνητρο. Η υγεία και η ασφάλεια στην εργασία αποτελούν μέρος της ίδιας επένδυσης. Χάρη στις καλές συνθήκες επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας, μειώνετε τις πιθανότητες ο μηχανικός σας με τα υψηλότερα προσόντα να τραυματιστεί σοβαρά σε ατύχημα, ο πολλά υποσχόμενος σχεδιαστής σας να απέχει επί εβδομάδες από την εργασία του λόγω εργασιακής εξουθένωσης ή ο έμπειρος λογιστής σας να αρχίσει να κάνει λάθη επειδή υποφέρει από επίμονη οσφυαλγία.

Η πείρα έχει δείξει ότι για κάθε ευρώ που επενδύετε ως εργο­δότης στην επαγγελματική υγεία και ασφάλεια, μπορείτε θα πρέπει να αναμένετε απόδοση άνω των δύο ευρώ ². Η αποφυγή ζημιών και διαταραχών της παραγωγής, αδειών λόγω ασθένειας, υλικών ζημιών στον εξοπλισμό και αμαύρωσης της φήμης της επιχείρησής σας, καθώς και η αποφυγή διοικητικών και νομικών δαπανών, αποτε­λούν ορισμένα μόνο από τα δυνητικά οφέλη που προκύπτουν για τις επιχειρήσεις από τα χαμηλότερα ποσοστά ατυχημάτων στην εργα­σία και από τον περιορισμό της κακής κατάστασης της υγείας  των εργαζομένων σας εξαιτίας της εργασίας.

Οι καλές συνθήκες υγείας και ασφάλειας στην εργασία είναι μεν σημαντικές για τις μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμούς, στις μικρές όμως επιχειρήσεις και τους οργανισμούς είναι απολύτως ζωτικής σημασίας. Πράγματι, σοβαρά συμβάντα επαγγελματι­κής υγείας και ασφάλειας μπορούν να αποβούν ολέθρια για μια μικρή επιχείρηση ή οργανισμό:

1. Είναι πολύ πιο δύσκολο για τις πολύ μικρές και μικρές επιχειρή­σεις/οργανισμούς να ανακάμψουν από οποιοδήποτε συμβάν επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας.
2. Οι εργαζόμενοι που απασχολούνται σε καίριες θέσεις εργασίας δεν μπορούν να αντικατασταθούν εύκολα ή γρήγορα.
3. Βραχείες διακοπές της επιχειρηματικής δραστηριότητας μπορεί να έχουν ως συνέπεια την απώλεια πελατών και σημαντικών συμβάσεων.
4. Ένα σοβαρό συμβάν μπορεί να οδηγήσει στην παύση λειτουργίας μιας επιχείρησης/οργανισμού λόγω των άμεσων δαπανών αντιμετώπισης του συμβάντος ή λόγω της απώλειας συμβάσεων και/ή πελατών.
5. Ακόμη και μικρής κλίμακας συμβάντα και περιστατικά προβλημά­των υγείας ενδέχεται να διπλασιάσουν το ποσοστό αναρρωτικών αδειών.

Ως εργοδότης ή διευθυντικό στέλεχος μικρής επιχείρησης/οργανισμού, μπορεί να αισθάνεστε ότι δεν έχετε τον χρόνο, τα χρήματα ή την ικανότητα που απαιτούνται για την αποτελεσματική  διαχείριση της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας ή μπορεί να θεωρείτε ότι εναπόκειται στους εργαζομέ­νους σας να μεριμνούν για την υγεία τους και να αποφεύγουν τα ατυχήματα στην εργασία.

Ωστόσο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα σχετικά με τον τρόπο απο­τελεσματικής διαχείρισης της υγείας και της ασφάλειας στις μικρές επιχειρήσεις/οργανισμούς, προς όφελος τόσο των εργαζομένων όσο και της ίδιας της επιχείρησης/οργανισμού.

Οι επιχειρήσεις/οργανισμοί που επιτυγχάνουν τον στόχο αυτό αξιοποιούν συχνά τα μοναδικά πλεονεκτήματα που τους προσφέ­ρει το μικρό τους μέγεθος: το γεγονός ότι οι γραμμές επικοινωνίας είναι άμεσες και προσωπικές και ότι είναι δυνατή η εφαρ­μογή απλών λύσεων σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Ένα στοιχείο που διευκολύνει την εξασφάλιση καλών συνθηκών επαγγελματι­κής υγείας και ασφάλειας  στις μικρές επιχειρήσεις /οργανισμούς είναι επίσης το γεγονός ότι έχετε προσωπική, καθημερινή και άμεση επαφή με το προσωπικό σας και ότι οι εργαζόμενοι διαθέτουν συχνά μεγαλύτερη αυτονομία και συμμετέχουν προσωπικά στον σχεδιασμό των μεθό­δων εργασίας και του ίδιου του χώρου εργασίας.

Ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιχείρησης/οργανισμού, είναι σκόπιμο να εξα­σφαλίζονται καλές συνθήκες επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας, και η διαχείρισή τους δεν χρειάζεται να είναι σύνθετη. Συχνά, με απλές βελτιώσεις είναι δυνατόν να βελτιωθούν σημαντικά η υγεία και ασφάλεια στην εργασία, και στους περισσότερους τομείς δεν απαιτείται ειδική εμπειρογνωμοσύνη για να μπορέσετε να εντοπίσετε δυνητικούς κινδύνους (πηγές ή παράγοντες κινδύνου) και να αποφασίσετε με ποιον τρόπο θα τους αντιμετωπίσετε.

Τις περισσότερες φορές, η παρατήρηση απλώς του χώρου εργασίας, η ανάκληση στη μνήμη σας προγενέστερων συμ­βάντων και η συζήτηση με το προσωπικό σας επαρκούν ώστε να διαμορφώσετε μια ικανοποιητική εικόνα των πιθανών κινδύνων ή των στοιχείων που μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες, καθώς και των στοιχείων που θα μπορούσαν να βελτιωθούν.

Υπάρχει πληθώρα διαθέσιμων οδηγών και εργαλείων που μπορούν να σας βοηθήσουν σε αυτή τη διαδικασία. Η αρμόδια εθνική αρχή για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία και ο αντίστοιχος οργανισμός της ΕΕ, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA) αποτελούν κατάλληλα σημεία αφετηρίας για την ανα­ζήτηση σχετικού υλικού.

Η διατήρηση καλών συνθηκών υγείας και ασφάλειας στην εργασία παρέχει ευκαιρίες βελτίωσης τόσο της αποδοτικότητας της επιχείρησης ή του οργανισμού όσο και του επιπέδου προστασίας των εργαζομένων.

Οι ευκαιρίες αυτές παρουσιάζονται αναλυτικά στην  ευρωπαϊκή έρευνα για τους νέους και τους αναδυόμενους κινδύνους στις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς  (ESENER) ⁽²⁾.

Στα σχετικά οφέλη συγκαταλέγονται:

• η μείωση του κόστους και των επαγγελματικών κινδύνων — μείωση του απουσιασμού και του ρυθμού εναλλαγής των εργαζομένων, μείωση των εργατικών ατυχημάτων και περιορισμός της απειλής άσκησης ένδικων μέσων κατά του εργοδότη,

• η διασφάλιση της συνέχισης των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, δηλαδή μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας που συνεπάγεται η αποφυγή συμβάντων, ατυχημάτων, βλαβών και αστοχιών,

• η βελτίωση του γοήτρου και της φήμης της επιχείρησης ή του οργανισμού μεταξύ προμηθευτών, πελατών και λοιπών εταίρων.

⁽²⁾ http://www.esener.eu

Η νομοθεσία σάς υποχρεώνει ως εργοδότη να εξασφαλίζετε την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων ως προς όλες τις πτυχές της εργασίας. Για την εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής, οφείλετε να λαμβάνετε μέτρα, όπως η εκτίμηση των κινδύνων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων σας, η εξασφάλιση της παροχής σε κάθε εργαζόμενο κατάλληλης και επαρκούς εκπαί­δευσης στον τομέα της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία, η εξασφάλιση της συμμετοχής των εργαζομένων και των εκπροσώπων τους στις συζητήσεις που αφορούν τα ζητήματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία και η τήρηση καταλόγου καταγραφής των εργατικών ατυχημάτων. Ανάλογα με  τον κλάδο ή τη φύση της δραστηριότητας που ασκείτε, είναι πιθανό να υπάρχουν υποχρεώ­σεις ειδικότερου χαρακτήρα.

Και οι εργαζόμενοι έχουν νομικές υποχρεώσεις όσον αφορά την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία. Οφείλουν να χρησιμοποιούν σωστά τον εξοπλισμό και να σας αναφέρουν αμέσως κάθε άμεσο και σοβαρό κίνδυνο, καθώς και κάθε έλλειψη που διαπιστώνεται στα συστήματα ασφάλειας. Θα πρέπει επίσης να συνεργάζονται μαζί σας ώστε να μπορείτε να εγγυηθείτε ότι το περιβάλλον και οι συνθήκες εργασίας είναι ασφαλείς.

Η διαχείριση ορισμένων ζητημάτων υγείας και ασφάλειας στην εργασία μπορεί να γίνεται εσωτερικά, σε συνεργασία με κάποιους εργαζομένους ή μέσω μιας αρμόδιας υπηρεσίας της επιχείρησης/οργανισμού σας (π.χ. το τμήμα ανθρώπινου δυναμικού) ή, εάν αυτό δεν είναι εφικτό, με τη συνδρομή αρμό­διων εξωτερικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών προστασίας και πρόληψης (ΕΞ.Υ.Π.Π.) ή φυσικών προσώπων επαγγελματιών στον τομέα της υγείας και ασφάλειας στην εργασία, χωρίς αυτό να σημαί­νει ωστόσο ότι εσείς απαλλάσσεστε από τις νομικές ευθύνες στον συγκεκριμένο τομέα. Τη διαχείριση αυτή μπορείτε να αναλάβετε και εσείς οι ίδιοι, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις  σε συμμόρφωση με τις σχετικές προβλέψεις της εθνικής νομοθεσίας για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία.

Δεδομένου ότι η υγεία και η ασφάλεια αποτελούν απολύτως αναγκαία πτυχή της διαχείρισης των επιχειρήσεων, θα ήταν σκόπιμο να ενσωματώσετε πλήρως τα κριτήρια επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας στη συνολική λειτουργία της επιχείρησής σας. Συνιστάται να τα εντάξετε στο πλαίσιο των συνήθων δραστη­ριοτήτων σας και να μην τα θεωρείτε ως εξωτερική υποχρέωση, ως γραφειοκρατικό βάρος ή ως άλλο ένα τετραγωνίδιο που πρέπει να συμπληρωθεί σε έναν κατάλογο υποχρεώσεων. Τις περισσότερες υποχρεώσεις επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας θα τις τηρού­σατε πιθανότατα και μόνοι σας ακόμη και αν δεν αποτελούσαν νομι­κές απαιτήσεις, απλώς και μόνο διότι πρόκειται για εύλογα μέτρα που αποσκοπούν στην πρόληψη τόσο των πιθανών ζημιών, βλαβών ή άλλων υλικών καταστροφών στον εξοπλισμό, τις υποδομές, τα παραγόμενα προϊόντα ή τις παρεχόμενες υπηρεσίες μέσω της επιχείρησης/οργανισμού σας όσο και στην πρόληψη των ατυχημάτων και των προβλημάτων υγείας που σχετίζονται τις συνθήκες υγείας και ασφάλειας που επικρατούν στην επιχείρηση/οργανισμό σας.

Η διοίκηση της επιχείρησης ή του οργανισμού (εργοδότης/διευθυντικά στελέχη) μπορεί να αναλάβει ενεργό επιτελικό ρόλο σε θέματα πρόληψης των κινδύνων που απειλούν την υγεία και την ασφάλεια στους χώρους εργασίας.

Πρακτικά παραδείγματα ανάληψης επιτελικού ρόλου σε θέματα Υ.Α.Ε. είναι, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:

• ο προϊστάμενος επισκέπτεται σταθμούς εργασίας και συζητά με τους εργαζομένους τα ζητήματα που τους απασχολούν σε επίπεδο υγείας και ασφάλειας στην εργασία (οι εργαζόμενοι δεν εντοπίζουν μόνο προβλήματα, μπορούν κάλλιστα να προτείνουν και λύσεις),
• αναλαμβάνει προσωπικώς τις ευθύνες του και δείχνει έμπρακτα το ενδιαφέρον του,
• δίδει ο ίδιος το καλό παράδειγμα,
• διαθέτει χρήματα και χρόνο, στο μέτρο του δυνατού.

Τρεις αρχές διαχείρισης θεωρούνται θεμελιώδεις για την ενίσχυση της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία.

Αυτές είναι:

• η ανάπτυξη αποτελεσματικού και ενεργού επιτελικού ρόλου,
• η ενθάρρυνση της συμμετοχής των εργαζομένων και της εποικοδομητικής συνεργασίας τους με τη διοίκηση,
• η διαρκής αξιολόγηση και η επανεξέταση της διαχείρισης της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας.

Οι τρεις αυτές αρχές εξετάζονται αναλυτικότερα στη συνέχεια.

Αρχή 1η: Ανάπτυξη αποτελεσματικού και ενεργού επιτελικού ρόλου

Η ανάπτυξη επιτελικού ρόλου εκ μέρους του εργοδότη ή των διευθυντικών στελεχών της επιχείρησης/οργανισμού συνιστά προϋπόθεση επιτυχίας, αφού η προσέγγιση που βασίζεται στην πρόληψη έχει πιθανότητες να αποφέρει καρπούς μόνο εφόσον έχει τη στήριξη της διοίκησης. 

Η ανάληψη ενεργού και εμφανούς επιτελικού ρόλου και η ύπαρξη αφοσιωμένων στον σκοπό αυτό διευθυντικών στελεχών σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας μπορούν να καθοδηγήσουν και να συμβάλουν στην ανάπτυξη της εν λόγω προσέγγισης. Με τον τρόπο αυτόν, καθίσταται σαφές σε όλους  ότι η υγεία και η ασφάλεια στην εργασία αποτελούν στρατηγικά ζητήματα για την επιχείρηση ή τον οργανισμό.

Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι:

• η διοίκηση δεσμεύεται να μεριμνά για την προστασία της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας ως θεμελιώδους αξίας της επιχείρησης ή του οργανισμού και γνωστοποιεί την πρόθεσή της αυτή στους εργαζόμενους,

• τα διευθυντικά στελέχη έχουν σαφή εικόνα των κινδύνων που ελλοχεύουν στην επιχείρηση ή τον οργανισμό,

• η διοίκηση δίνει πρώτη το καλό παράδειγμα και επιδεικνύει εμπράκτως τον επιτελικό ρόλο της, π.χ., τηρώντας πάντοτε όλους τους κανόνες επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας,

• οι ρόλοι και οι αρμοδιότητες των επιμέρους παραγόντων που είναι αρμόδιοι για την πρόληψη και τη διαχείριση των κινδύνων οι οποίοι απειλούν την υγεία και την ασφάλεια στο εργασιακό περιβάλλον είναι σαφώς καθορισμένοι και σχεδιασμένοι, παρακολουθούνται δε με τρόπο προβλεπτικό,

• η Υ.Α.Ε. μπορεί να αποτελεί μέρος της στρατηγικής βιωσιμότητας της επιχείρησης/οργανισμού ή/και της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και να ενθαρρύνεται σε όλα τα ενδιάμεσα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού.

Αρχή 2η: Ενθάρρυνση της συμμετοχής των εργαζομένων και της εποικοδομητικής συνεργασίας τους με τη διοίκηση

Η αμφίδρομη διαδικασία της ενθάρρυνσης της συμμετοχής των εργαζομένων και της εποικοδομητικής συνεργασίας τους με τη διοίκηση είναι σημαντική για την επιτυχία των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνει η τελευταία. Σύμφωνα με τη νομοθεσία για την Υ.Α.Ε., οι εργοδότες πρέπει να διαβουλεύονται με τους εργαζόμενους τους για θέματα προστασίας της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία.

Αυτό σημαίνει: παροχή πληροφοριών, εκπαίδευση και κατάρτιση, συμμετοχή σε διαβουλεύσεις με τους εργαζομένους και τους εκπροσώπους τους.

Η συμμετοχή των εργαζομένων, ανάλογα με τις ισχύουσες ανά περίπτωση νομοθετικές προβλέψεις, είτε μέσω της σύστασης Επιτροπών Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία . (Ε.Υ.Α.Ε.) είτε μέσω της επιλογής  εκπροσώπου των εργαζομένων για θέματα Υ.Α.Ε., βοηθά στην εδραίωση νοοτροπίας διαλόγου στην επιχείρηση/οργανισμό.

Οι εργαζόμενοι και οι εκπρόσωποί τους ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων για θέματα υγείας και ασφάλειας στην εργασία. Ορισμένοι δε εργοδότες διέκριναν οφέλη από την εφαρμογή μέτρων πέραν αυτών που επιβάλλει ο νόμος. Ως εκ τούτου, ενθαρρύνουν την ενεργό καθημερινή συμμετοχή των εργαζομένων στην προστασία της υγείας και της ασφάλειας και, επιπλέον, μεριμνούν για τη συμμετοχή των τελευταίων σε διάφορους φορείς διαλόγου, όπως ομάδες εργασίας για συγκεκριμένα ζητήματα που αφορούν την Υ.Α.Ε..

Η αποτελεσματική επικοινωνία με τα ανώτερα επίπεδα της διοικητικής ιεραρχίας είναι θεμελιώδους σημασίας, οι εργαζόμενοι εισακούονται και οι απόψεις τουςλαμβάνονται ουσιαστικά υπόψη. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι αποδέχονται τις δικές τους ευθύνες όσον αφορά την τήρηση των κανόνωνπροστασίας της υγείας και της ασφάλειας στους χώρους εργασίας και συνεργάζονται εποικοδομητικά και γόνιμα με τη διοίκηση.

Αυτή η αμφίδρομη διαδικασία καλλιεργεί μια νοοτροπία στο πλαίσιο της οποίας οι σχέσεις μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων βασίζονται στη συνεργασία, την εμπιστοσύνη και την από κοινού επίλυση των προβλημάτων. Όταν εδραιωθεί, η νοοτροπία αυτή έχει δυνατότητα να επιφέρει βελτιώσεις στο πεδίο της προστασίας της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία.

Η άμεση συμμετοχή των εργαζομένων δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως παράκαμψη του συστήματος εκπροσώπησης των εργαζομένων. Πρόκειται για δύο διακριτές οδούς, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά, με γνώμονα τις εθνικές νομοθετικές προβλέψεις για την ΕΥΑ και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εκάστοτε χώρου εργασίας.

Στα οφέλη αυτής της συνεργατικής νοοτροπίας συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, η μείωση του αριθμού των εργατικών ατυχημάτων, η εξεύρεση οικονομικά αποδοτικών λύσεων και η αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων. Οι θετικές αυτές εξελίξεις συνεπάγονται, με τη σειρά τους, μείωση του αριθμού των απουσιών από την εργασία και καλύτερο έλεγχο των κινδύνων που ελλοχεύουν στους χώρους εργασίας.

Η συνεισφορά των εργαζομένων κρίνεται ιδιαίτερα πολύτιμη στα στάδια:

• της εκτίμησης των κινδύνων,
• της ανάπτυξης πολιτικών και παρεμβάσεων,
• της διατύπωσης χρήσιμων παρατηρήσεων κατά τη διάρκεια προγραμμάτων κατάρτισης και κατά τη φάση της εφαρμογής των μέτρων προστασίας και πρόληψης.

Αρχή 3η: Διαρκής αξιολόγηση και επανεξέταση

Τα συστήματα διαχείρισης της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας, στο πλαίσιο των οποίων υποβάλλονται, π.χ., στα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της επιχείρησης ή του οργανισμού  έκτακτες (π.χ. για κάθε συμβάν) και τακτικές εκθέσεις για τις επιδόσεις των πολιτικών προστασίας της υγείας και της  ασφάλειας στην εργασία, είναι ενδεχομένως χρήσιμα για τον εντοπισμό ζητημάτων που χρήζουν εξέτασης, για την επισήμανση προβλημάτων και, εντέλει, για την ενίσχυση της υγείας και της  ασφάλειας στους χώρους εργασίας.

Τα συστήματα διαχείρισης της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας  έχουν σχεδιαστεί ειδικά για να εντοπίζουν και να ελαχιστοποιούν τους κινδύνους στους χώρους εργασίας. Η αποτελεσματικότητα των συστημάτων αυτών επηρεάζει επίσης τις επιδόσεις της εκάστοτε επιχείρησης, είτε με αρνητικό τρόπο, εάν τα συστήματα αυτά είναι άκαμπτα ή γραφειοκρατικά, είτε με θετικό τρόπο, εάν είναι καλά σχεδιασμένα και λειτουργούν αποτελεσματικά.

Για να έχουν θετικό αντίκτυπο, τα συστήματα Υ.Α.Ε. πρέπει να λειτουργούν εύρυθμα και αρμονικά σε σχέση με το συνολικό πλαίσιο άσκησης των διοικητικών λειτουργιών της επιχείρησης ή του οργανισμού και τις προσπάθειες τήρησης των προθεσμιών και επίτευξης των στόχων παραγωγής. 

Η παρακολούθηση και η υποβολή εκθέσεων στο πλαίσιο της υιοθέτησης και εφαρμογής συστημάτων διαχείρισης της Υ.Α.Ε. αποτελούν εργαλεία καθοριστικής σημασίας για την ενίσχυση της υγείας και της ασφάλειας στους χώρους εργασίας.

Στα στοιχεία που πρέπει να διαθέτει ένα καλό σύστημα αξιολόγησης και επανεξέτασης συγκαταλέγονται, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα:

• διαδικασίες υποβολής εκθέσεων για σοβαρά προβλήματα ασφάλειας και υγείας προς τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και τους ιδιοκτήτες της επιχείρησης ή του οργανισμού το ταχύτερο δυνατό,
• συστήματα ακριβούς και έγκαιρης καταγραφής και αναφοράς δεδομένων που αφορούν συμβάντα όπως, π.χ., του αριθμού των εργατικών ατυχημάτων και των επαγγελματικών ασθενειών,
• μέτρα για τη συλλογή και την αξιοποίηση απόψεων και εμπειριών των εργαζομένων,
• περιοδικές εκθέσεις για τον αντίκτυπο που έχουν στην Υ.Α.Ε. τα επιμέρους συστήματα πρόληψης, όπως τα προγράμματα εκπαίδευσης ή τα προγράμματα συντήρησης,
• τακτικοί εσωτερικοί έλεγχοι της αποτελεσματικότητας του ελέγχου και της διαχείρισης των κινδύνων στην εργασία,
• αξιολογήσεις του αντίκτυπου που έχουν στην υγεία και την ασφάλεια στην εργασία οι αλλαγές, όπως, π.χ., η εισαγωγή νέων μεθόδων ή διαδικασιών εργασίας ή νέων προϊόντων,
• αποτελεσματικές διαδικασίες εφαρμογής νέων και τροποποιημένων νομοθετικών απαιτήσεων.

Νομικές υποχρεώσεις και η σημασία της εκπαίδευσης σε θέματα Υ.Α.Ε.

Κάθε μέτρο πρόληψης θέτει μια πρακτική πρόκληση στους εργα­ζομένους: θα πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο εργασίας τους και να προσαρμοστούν σε νέο εξοπλισμό ή σε νέες διαδικασίες. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό, ήδη κατά τον χρόνο λήψης της απόφασης σχετικά με την εφαρμογή ενός νέου μέτρου Υ.Α.Ε., να αναρωτηθείτε πώς θα διασφαλίσετε ότι οι εργαζόμενοι θα μάθουν και θα αρχίσουν να εφαρμόζουν το κάθε μέτρο με τον ταχύτερο και καλύτερο δυνατό τρόπο.

Εάν δεν λάβετε υπόψη αυτή την παράμετρο, το σχέδιο διαχείρισης κινδύνων της επιχείρησης/οργανισμού σας (Σχέδιο Δράσης) απλώς δεν θα λειτουργήσει. Πράγματι, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες στις οποίες εξετάστηκε η αποδο­τικότητα των παρεμβάσεων για την υγεία και την ασφάλεια, οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν εκπαίδευση και οργανωτικές αλλαγές είναι απο­δοτικότερες από τις παρεμβάσεις που βασίζονται αποκλειστικά σε τεχνικές αλλαγές (https://osha.europa.eu/el/tools-and-publications/publications/reports/the-business-case-for-safety-and-health-cost-benefit-analyses-of-interventions-in-small-and-medium-sized-enterprises).

Αυτός είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο η νομοθεσία για την υγεία και την ασφά­λεια στην εργασία προβλέπει ότι ο εργοδότης θα πρέπει να παρέχει στους εργαζομένους του κατάλληλη και επαρκή εκπαίδευση στον τομέα αυτό, καθώς και πληροφορίες και οδηγίες σχετικά με τη θέση εργασίας τους και τα καθήκοντά τους.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να βεβαιωθείτε ότι οι εργαζόμενοί σας λαμβάνουν κατάλληλες πληροφορίες επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας σε περιπτώσεις όπως οι ακόλουθες:

• κατά την πρόσληψη,
• σε περίπτωση μετάθεσης ή αλλαγής καθηκόντων,
• σε περίπτωση εισαγωγής νέας τεχνολογίας ή νέου εξοπλισμού,
• σε περίπτωση αλλαγής των κινδύνων που σχετίζονται με τον χώρο εργασίας.

Κατάλληλη εκπαίδευση δικαιούνται επίσης οι εργαζόμενοι με συγκε­κριμένες ευθύνες επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας. Η παροχή εκπαίδευσης είναι επίσης ιδιαιτέρως σημαντική για τους εργαζομένους νεαρής ηλικίας ή για τους εργαζομένους με περιορισμένη επαγ­γελματική πείρα. Υπενθυμίζεται ότι οι επικεφαλής ομάδας, τα διευ­θυντικά στελέχη και οι προϊστάμενοι πρέπει επίσης να λαμβάνουν εκπαίδευση στον τομέα της επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας.

Βεβαιωθείτε ότι παρέχονται στους εργαζομένους σας ευκαιρίες για να αποκτήσουν επαρκείς γνώσεις και να τις ανανεώνουν κατά δια­στήματα. Υπενθυμίστε τους επίσης ότι έχουν ευθύνη να προστατεύ­ουν τόσο τη δική τους υγεία και ασφάλεια όσο και την υγεία και την ασφάλεια των συναδέλφων τους, ακολουθώντας τις οδηγίες που τους παρέχονται στο πλαίσιο της σχετικής εκπαίδευσης.

Όσον αφορά τα υπόλοιπα μέτρα επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας, είναι σημαντικό να εξασφαλίσετε τη συμμετοχή των εργα­ζομένων σας και των εκπροσώπων τους στον σχεδιασμό των δράσεων εκπαίδευσης. Με τον τρόπο αυτό η εκπαίδευση αποκτά μεγα­λύτερη χρησιμότητα γιατί οι εργαζόμενοι γνωρίζουν καλύτερα τον τρόπο εκτέλεσης της εργασίας στην πράξη, ενώ αυξάνεται παράλληλα και ο βαθμός επιτυχίας της, δεδομένου ότι οι εργαζόμε­νοι θα παρακολουθούν με μεγαλύτερη προσήλωση την εκπαίδευση εάν έχουν συμμετάσχει ενεργά στον σχεδιασμό της.

Τρόπος οργάνωσης της εκπαίδευσης για την Υ.Α.Ε.

Η κείμενη εθνική νομοθεσία ή οι ειδικές ανά κλάδο κανονιστικές διατάξεις ενδέχεται να προβλέπουν ορισμένες ειδικές υποχρεώσεις σχετικά με το περιεχόμενο της παρεχόμενης στους εργαζόμενους εκπαίδευσης για την Υ.Α.Ε., αλλά εν γένει το ζητού­μενο είναι να έχουν οι εργαζόμενοι πλήρη επίγνωση του τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνουν ώστε να αποφεύγονται τα ατυχήματα και τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την εργασία.

Γενικά, εσείς ως εργοδότης αποφασίζετε με ποιον τρόπο θα επιτύχετε τον στόχο αυτό. Και σε αυτή την περίπτωση, προσπαθήστε να προσεγγίσετε τη συγκεκριμένη υποχρέωση χρησιμοποιώντας την κοινή λογική. Είναι προς το συμφέρον σας οι εργαζόμενοι να ξέρουν τι κάνουν: δεν είστε υποχρεωμένοι να διοργανώσετε σεμινάρια εκπαίδευσης απλώς και μόνο για τυπικούς λόγους, ωστόσο, είστε υποχρεωμένοι να παρέχετε επαρκή στήριξη στους εργαζομένους σας ώστε να απο­φεύγονται τα ατυχήματα και τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την εργασία τους.

Μπορείτε να μεταδώσετε το ίδιο περιεχόμενο με εντελώς διαφορε­τικές μεθόδους, καθεμία από τις οποίες χαρακτηρίζεται από διαφο­ρετικά πλεονεκτήματα και περιορισμούς. Κατά γενικό κανόνα, όσο πιο ενεργή και βιωματική είναι η συμμετοχή των εργαζομένων, τόσο καλύτερο είναι και το μαθησιακό αποτέλεσμα. Είναι επίσης σκόπιμο να λάβετε υπόψη και το κοινό στο οποίο κάθε φορά απευθύνεστε: πρέπει να λαμβάνετε υπόψη παράγοντες όπως η ηλικία, η πείρα, η θέση και το μορφωτικό επίπεδο των εργα­ζομένων, τόσο κατά την επιλογή του περιεχομένου της εκπαίδευσης όσο και κατά τη λήψη απόφασης σχετικά με τη βέλτιστη μέθοδο και μορφή της εκπαίδευσης.

Για παράδειγμα θα πρέπει να σκεφτείτε επίσης ποιος είναι ο κατάλ­ληλος χρόνος διεξαγωγής της εκπαίδευσης, ώστε να μπορέσουν να την παρακολουθήσουν και οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης ή εκείνοι που εργάζονται με διαφορετικό ωράριο.

Οι μεγάλες επιχειρήσεις/οργανισμοί μπορούν να διοργανώνουν ολοκληρωμένα προγράμματα εκπαίδευσης σε συνεργασία με εξωτερικούς συμβού­λους, ενώ το ίδιο μπορεί να ισχύει και για επιχειρήσεις/οργανισμούς που χειρίζονται ιδιαιτέρως επικίνδυνες ουσίες ή χρησιμοποιούν άκρως εξειδικευ­μένο εξοπλισμό.

Για μικρές επιχειρήσεις/οργανισμούς με συνήθεις κινδύνους, μπορεί να αρκεί η διορ­γάνωση απλών συναντήσεων ευαισθητοποίησης ή ενημέρωσης και ενδέχεται να προτιμήσετε τη χρήση απλών μεθόδων, όπως ενημε­ρωτικά φυλλάδια, αφίσες, ανακοινώσεις μέσω των προϊσταμένων και των συμβούλων ή συζητήσεις σε ομάδες.

Παράγοντες επιτυχίας της εκπαίδευσης για την Υ.Α.Ε.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός EU-OSHA έχει προσδιορίσει διάφορους παράγοντες που μπορούν να συμ­βάλουν στην επιτυχή έκβαση της εκπαίδευσης για την Υ.Α.Ε. που παρέχετε:

• ζήλος και προσήλωση των ανώτερων στελεχών και της διοίκησης όσον αφορά την επαγγελματική υγεία και ασφάλεια, που μπορούν να περιλαμ­βάνουν την παρουσία τους στα σεμινάρια εκπαίδευσης,
• παροχή εκπαίδευσης στο πλαίσιο ενός αποτελεσματικού συνολικού συστή­ματος διαχείρισης της ασφάλειας για την αποτροπή των κινδύνων που σχετίζονται με τον χώρο εργασίας, καθώς η εκπαίδευση από μόνη της δεν είναι αποτελεσματική στη μείωση των κινδύνων,
• αξιοποίηση συναδέλφων ως συμβούλων , συμπεριλαμβανομένων περισσότερο έμπειρων νεαρών εργαζομένων και έμπειρων εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας, μια θετική εμπειρία τόσο για τους νέους όσο και για τους παλαιότερους συναδέλφους,
• χρήση ενεργητικών, συμμετοχικών μεθόδων μάθησης, π.χ., μέσω των οποίων οι εργαζόμενοι μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τους κινδύνους και να επιλύουν πραγματικά προβλήματα εργασίας, σε πραγματικούς χώρους εργασίας,
• αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των ερευνών αυτών στη διαδικασία εκτί­μησης των κινδύνων και πρόληψης στον πραγματικό χώρο εργασίας, ώστε η άσκηση να αποκτά νόημα για τους νεαρούς εργαζομέ­νους και αξία για τους εργοδότες,
• εκπαίδευση των προϊσταμένων, των συμβούλων και των εκπαιδευτών σχε­τικά με τα καθήκοντά τους και στο πλαίσιο της επαγγελματικής υγείας και ασφάλεια,·
• καθιέρωση της εκπαίδευσης για την Υ.Α.Ε. ως αναπόσπαστου μέρους της διά βίου μάθησης και ανάπτυξης, καθώς ο νόμος προβλέπει ότι η επαγγελματική υγεία και ασφάλεια δεν θα πρέπει να αποτελεί «εφάπαξ» διαδικασίας εκπαίδευσης που παρέχεται μόνο κατά την έναρξη της εργασίας.